Joods-Christelijke Dialoog

De ontwortelde boom

Inleiding
In Richteren 9 staat de bekende parabel, een soort sprookje, over sprekende bomen. In Tenach is zo’n vergelijking een zeldzaamheid. In het Nieuwe Testament maakt Jezus er regelmatig gebruik van, zoals ook de rabbijnen deden. Hij sluit daarbij aan bij de Joodse en Griekse gewoonte om belangrijke zaken via zo’n zinnebeeldig verhaal extra te laten uitkomen.
In Richteren 9 is het Jotham, de jongste van de zeventig zonen van Gideon, die zo’n parabel vertelt aan de burgers van Sichem en aan zijn halfbroer Abimelech.

Historische achtergrond
Wat is er intussen gebeurd? Gideon had na zijn overwinning een huiselijk bestaan geleid en zich vermaakt met zijn harem. Hij kreeg van zijn vele vrouwen zeventig zonen. Hoeveel dochters hij ook kreeg vermeldt de tekst niet. Maar naast al zijn vrouwen in de harem had hij nóg een liefje, een vrouw in Sichem. Nu had Sichem een onheilspellende klank in die tijd. Het was de stad waar Dina, de dochter van Jakob, aangerand was en zelfs als hoertje door haar loverboy misbruikt was. Daarna waren alle mannen van de stad door de broers van Dina omgebracht (Zie Genesis 33). Maar in de tijd van Gideon was Sichem weer een belangrijke stad geworden. En de bijvrouw van Gideon baarde hem ook nog een zoon die hij Abimelech noemde. Deze naam betekent ‘mijn vader is koning’. En, zo moet Abimelech geredeneerd hebben, als mijn vader koning is, wil ik hem opvolgen.

Sichem
Abimelech wil bereiken wat zijn vader categorisch afgewezen heeft: koning worden. Hiervoor gaat hij naar zijn moederstad Sichem en als een echte manipulator probeert hij de burgers van Sichem op zijn hand te krijgen. En zeg nu zelf: Wat is er beter, dat één man de leiding heeft of zeventig? Met zeventig leiders wordt het toch een chaos? En bovendien, ik behoor bij jullie, ik ben jullie eigen vlees en bloed.
Door deze redenering weet Abimelech de hele bevolking van Sichem achter zich te krijgen. Maar om de heerschappij over het land te bemachtigen zal hij eerst de andere zoons van Gideon moet uitschakelen. Wel, dat is in een oogwenk gebeurd. Hij neemt zeventig huurmoordenaars mee, en brengt al zijn broers om…. met uitzondering van de kleinste, die zich verstopt had.
(Is het verhaal van de wolf en de zeven geitjes hier soms op gebaseerd?).

De opgerichte eik te Sichem
Dan zetten ze een eikenboom die ze uit het bos gehaald hebben midden op het plein in de stad Sichem. Het lijkt net een kerstboom. En deze boom, die geen wortels heeft, lijkt Jotham te inspireren tot een parabel over bomen die ook geen verbinding met de grond meer hebben. In Richteren 9:8-15 kan men lezen hoe Jotham vertelt over bomen die doen waar ze voor bestemd zijn, en met hun vruchten God en mensen behagen. Er is één plant, die de naam ‘boom’ niet eens waard is, namelijk een doornstruik, die zo arrogant is dat hij koning wil worden. Contact met de grond, met de werkvloer, heeft ook hij niet, en opbrengst is er ook niet van hem te verwachten. In tegendeel, hij vat heel snel vlam en steekt daarbij alle bomen om zich heen in brand.

Abimelech als toonbeeld voor elke manipulator
Via een democratisch besluit is Abimelech aan de macht gekomen door loze beloften te doen. Ieder die iets weet van de geschiedenis herkent historische figuren in hem. Helaas, ook in onze tijd is de gelijkenis van Jotham van toepassing op veel situaties. Mensen laten zich manipuleren en daarbij vallen onschuldige slachtoffers. En soms is er één stem, en nog wel van een jongere zoals Greta Thunberg, die waarschuwt.